जलवायु परिवर्तनको मुद्दा राजनैतिक दलको एजेण्डा बन्न सकेन

निरज बाबु भट्ट
पोखरा, कात्तिक २९ ।
             शुक्रबार पोखरामा आयोजित एक कार्यक्रमका वक्ताहरुले जलवायु परिवर्तनको मुद्दा अझै पनि राजनैतिक दलको एजेण्डा बन्न नसकेको बताएका छन् । ‘ग्लोबल एक्सन डे’ को अवसरमा शुक्रबार पोखराको सभा गृह चोकमा आयोजित ‘जलवायु सभा’मा बोल्ने वक्ताहरुले राजनैतिक दलहरुले संविधानसभाको निर्वाचनको लागि तयार गरेको घोषणापत्रमा जलवायु परवर्तन र अन्य वातावरणीय मुद्दाहरुलाई समेटेको भएता पनि प्राथमिकता नदिएकोमा दुःख व्यक्त गरे । यस्तै उनीहरुले संविधानसभामा वातावरणविज्ञहरुको प्रतिनिधित्व गराउनेतर्फ राजनैतिक दलहरुले कञ्जुसाई गरेको समेत जिकीर गरेका छन् ।

              ‘स्वच्छ जलवायु : दिर्घ आयू’ भन्ने मुल नाराका साथ जलवायु परिवर्तन र त्यसले पार्ने प्रभावका बारेमा युवाहरुबीच छलफल गराउने उद्देश्यसहित आयोजित सभामा विभिन्न संघसंस्थाका प्रतिनिधिहरु र विद्यार्थीहरुको सहभागिता रहेको थियो । बाबा फाउन्डेसन र टिम फर चेन्ज नेपाल संस्थाको संयुक्त आयोजनामा भएको कार्यक्रममा  छुनुमुनु पब्लिकेशनका सम्पादक रविराज बस्यौला, सञ्चारकर्मी निरज बाबु भट्ट, नागरिक समाजका प्रतिनिधि रामबहादुर पौडेल, पोखरा उद्योग वाणिज्य संघका प्रतिनिधि भावना श्रेष्ठ, वालश्रम न्यूनीकरण कार्यक्रमका संयोजक सुरेशकुमार मानन्धर, टिम फर चेन्जकी अध्यक्ष कुञ्जनी प्यासी लगायतले आ–आफ्नो भनाई राख्नुभएको थियो । सभा सुरुहुनु भन्दा अघि चिप्लेढुङ्गाबाट सभास्थलसम्म जनचेतना ¥याली समेत आयोजना गरिएको थियो भने कार्यक्रममा साँस्कृतिक प्रस्तुती पनि प्रस्तुत गरिएको थियो ।

नेपलीज युथ फर क्लाइमेट चेन्ज, माइकल ज्याक्सन मेमोरियल फ्यान क्लब, पोखरा उद्योग वाणिज्य संघ र रेडियो छुनुमुनु समेत सहयोगी रहेको कार्यक्रमको अन्त्य दिप प्रज्ज्वलन गरि गरिएको थियो ।
             जलवायु परिवर्तन महासन्धिका पक्ष राष्ट्रहरुको सम्मेलन (कोप) को आयोजना हुने समयमा ग्लोबल एक्सन डे मनाउने गरिन्छ । कोपको १९ औँ सम्मेलन गत सोमबारबाट पोल्यान्डको वार्सामा चलिरहेको छ । जहाँ नेपाली प्रतिनिधिमण्डलले पनि सहभागिता जनाइरहेको छ ।

जंगल, जनता र जलवायुको बदलिँदो दृष्टान्तसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन सुरु

निरज बाबु भट्ट
पोखरा, भदौ १२
          पोखरामा आजबाट जंगल, जनता र जलवायुको बदलिँदो दृष्टान्तसम्बन्धी ३ दिने अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन सुरु भएको छ । वन तथा भु संरक्षण मन्त्रालय अन्तर्गतको वन अनुसन्धान तथा सर्वेक्षण विभाग र डेनमार्कको कोपनहेगन विश्वविद्यालयसँगको सहकार्यमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय, वन विज्ञान अध्ययन संस्थानले सम्मेलनको आयोजना गरेको हो ।

         सम्मेलनको उद्घाटन गर्दै त्रिभुवन विश्वविद्यालयका उपकुलपति हिराबहादुर महर्जनले पछिल्लो समय प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षणमा जनसहभागिता बढ्दै गएको भएता पनि वनको क्षेत्रफल घट्दै जानु सोचनीय विषय भएको बताए । साथै उनले जलवायु परिवर्तनसँगै उच्च भुभाग जोखिमा परेको भन्दै राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको ध्यान त्यसतर्फ केन्द्रित हुनुपर्ने धारणा व्यक्त गरे ।
           उद्घाटन समारोहमा बोल्दै वन तथा भु–संरक्षण मन्त्रालयका सचिव गणेशराज जोशीले सम्मेलनले वनसम्बन्धी नीति निर्माणको कार्यमा सहायोग पु¥याउने आशा व्यक्त गरे । त्रिभुवन विश्वविद्यालयका शिक्षाध्यक्ष गुणनिधि न्यौपानेको अध्यक्षतामा भएको सम्मेलनको उद्घाटन कार्यक्रममा वन विज्ञान अध्ययन संस्थानका डीन प्रा. चिरञ्जीवीप्रसाद उपाध्याय, कोपनहेगन विश्वविद्यालयका प्रा. कार्टसन, सम्मेलन आयोजक समितिका संयोजक प्रा. रिद्धीश कुमार पोखरेल, सम्मेलन आयोजक समितिका सदस्य सचिव सह–प्राध्यापक सन्तोष रायमाझी लयायतले आ–आफ्नो भनाई राखेका थिए ।

      कार्यक्रममा पोखरा विश्वविद्यालयका उपकुलपति खगेन्द्र भट्टराई, त्रि.वि. सेवा आयोगका अध्यक्ष ईश्वरचन्द्र दत्त, विज्ञान प्रविधि तथा वातावरण मन्त्रालयका सचिव, शिक्षा मन्त्रालयका सचिव लगायतको उपस्थिति रहेको थियो ।
            शुक्रबारसम्म चल्ने सम्मेलनमा जैविक विविधता संरक्षण र प्राकृतिक स्रोत व्यवस्थापन, वन र जीविकोपार्जन का साथै सुशासनका विषयमा कार्यपत्रहरु प्रस्तुत हुने वन विज्ञान अध्ययन संस्थानका डीन प्रा. चिरञ्जीवीप्रसाद उपाध्यायले जानकारी दिएका छन् । सम्मेलनमा विभिन्न देशका गरि करिब १५० जनाको सहभागिता रहेको छ ।

बाघ : केही तथ्य र तथ्याङ्क

(सन्दर्भ: विश्व बाघ संरक्षण दिवस, २९ जुलाई)

पानीमा रमाउँदै गरेको बाघ      photo © annick vanderschelde 

• बाघ फेलिडी परिवारको प्यान्थेरा वर्ग अन्तर्गत पर्ने ‘विग क्याट्स’ समूहको सबैभन्दा ठूलो जङ्गली जनावर  हो ।
• बाघ एकदमै उच्च वातावरणीय अनुकुलन क्षमता भएको जनावर हो । यो जनावर साइबेरीयाको चिसो वातावरणदेखि खुल्ला घाँसे मैदान र उष्ण सदाबहार भू–भागहरूमा समेत रैथाने जनावरका रूपमा पाइन्छन् ।
• बाघ  नेपाल, भारत, बंगलादेश, भुटान, चीन, थाइल्यान्ड, म्यान्मार, रूस, भियतनाम, कम्बोडिया, मलेसिया, इन्डोनेसीया तथा लाओसमा पाइन्छ । 
•  विश्वमा सबैभन्दा धेरै सङ्ख्यामा पाइने बाघ बंगाली बाघ हो भने सबैभन्दा कम सङ्ख्यामा पाइने बाघ दक्षिण चीनीयाँ बाघ हो । त्यसैगरि सबैभन्दा ठुलो आकार भएको बाघ साइबेरीयन बाघ हो ।
•   हाल बाघले ओगटेको क्षेत्र ११,८४,९११ वर्ग किलोमिटर भन्दा पनि कम रहेको छ । 
•   सन १९९८ यता विश्वमा बाघको ४० प्रतिशत बासस्थान विनाश भएको छ । 
•   एक शताब्दी अघिसम्म विश्वमा एक लाखको सङ्ख्यामा बाघ थिए । अहिले विश्वमा बाघको संख्या ३२ सयको हाराहारीमा मात्र छ  ।
• बाघका नौ प्रजाति मध्ये तिनवटा प्रजातिहरू (बाली, क्यास्पीयन र जाभा) यस संसारबाट लोप भैसके भने अहिले सम्म अस्तित्वमा रहेका ६ प्रजातिहरू पनि लोपोन्मुख जनावरका रूपमा सूचीकृत भएका छन् । 

  

  केही समयअघि वर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा देखीएको बाघको समुह
  

  
  

  photo © DNPWC/Nepal

  
  

  
  

• जङ्गली अवस्थामा रहेका बाघहरू १० देखि १५ बर्षसम्म बाँच्ने गर्दछन् भने खोरमा थुनेर पालिएका बाघहरू २० बर्षसम्म पनि जीवित रहने गर्दछन् ।
• बंगाली बाघको औसत वजन २०० किलोग्राम र बघिनीको औसत वजन १४१ किलोग्राम हुन्छ । यसैगरि बाघको औसतलम्बाई ९.५ फिट र बघिनीको औसतलम्बाई ८ फिट हुन्छ ।
• साईबेरियन बाघको औसत वजन ३०० किलोग्राम र बघिनीकोऔसत वजन १६७ किलोग्राम हुन्छ । यसैगरि बाघको औसत लम्बाई १०.९ फिट र बघिनीको औसत लम्बाई ८.५ फिट हुन्छ ।
• साइबेरियन बाघको वजन ३८४ किलोग्राम सम्म पनि रेकर्ड गरिएको छ ।     
•  बाघले एकपटकमा ३० किलो सम्म मासु खान सक्छ ।    
• एउटा बाघलाई एक महिनामा करिब १ सय पचास किलो मासु आवश्यक पर्छ ।    
• १०३ दिनको गर्भाधारण पछि बघीनीले सामान्यतया २–३ ओटा डमरुलाई जन्म दिन्छे । तर एकपटकमा ७ ओटा डमरुहरु सम्म पनि जन्मन सक्छन् ।
• १६ महिना पुगेपछि मात्रै डमरुको मासु लुट्ने बंगाराको विकास हुन्छन् । यो बंगारा विकास नभएसम्म आहाराको लागि पूर्णरूपमा माउमा भर पर्ने गर्छन ।      
•  बाघले जन्मेको एक हप्तासम्म आँखा देख्न सक्दैन ।
• करिब ५० % डमरहरु जन्मेको २ वर्ष नपुग्दै मर्छन् ।         
• बाघ राम्रोसँग पौडन सक्ने जनावर हो । यिनले पानी भित्रभित्रै पौडने क्षमता राख्छन् । यो जनावर ४ माइलसम्म पौडन सक्छ ।       

  

  काठमाडौँस्थित सदर चिडियाखानामा बाघ नियाल्दै पर्यटक photo © nb safal

  
  

• रातमा बाघले मान्छेले भन्दा ६ गुना बढी राम्रोसँग देख्नसक्छ । 
•  बाघ ६ मिटरभन्दा टाढासम्म र ५ मिटर माथीसम्म उफ्रन सक्छ । 
•  बाघको गर्जन १.५ किलोमीटर परसम्म पनि सुनीन्छ ।
• यौन समागमका बेला हुने भाले-भाले बिचको आपसी झगडाले २५%  भाले बाघ मारिन्छन् । 
• मान्छेको ओँठाछाप नमीलेजस्तै प्रत्येक बाघको पनि एक अर्कासँग पाटा मिल्दैन । यसकै आधारमा बाघको पहिचान गरिने गरिन्छ । 
•  प्रत्येक वर्ष जुलाई २९ तारिखका दिन विश्व बाघ संरक्षण दिवस मनाउने गरिन्छ । सन् २०१० देखी यो दिवस मनाउन थालिएको हो ।
• नेपाल सरकारले सार्वजनकि गरेको पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार नेपालमा बाघको सङ्ख्या १९८ पुगेको छ । सन् २०१२ को अध्ययनअनुसार नेपालमा बाघको सङ्ख्या १७६ र सन् २००९ मा बाघको सङ्ख्या १२१ रहेको थियो ।     
• नेपाल सरकारले सन २०२२ सम्म बाघको संख्या दोब्बर बनाउने लक्ष्य राखेको छ ।       
• बंगाली बाघ भारत र बंगलादेशको राष्ट्रिय जनावर हो ।
•  भाले सिंह र पोथी बाघको ठिमाहा(हाइब्रीड) लाई लाइगर भनिन्छ भने भाले बाघ र पोथी सिंहको ठिमाहालाई टाइगन भनिन्छ ।     
  
• बाघको अंग विशेष गरेर महँगो औषधी र रक्सी बनाउन प्रयोग हुने गर्छ । चीन र तिब्बतमा बाघको हड्डी शक्तिवर्द्धक टनिकका लागि प्रयोग हुने गरेको छ । मानीसहरु बाघको अंग पनि धार्मिक कार्य मा प्रयोग गर्ने गर्छन् ।    
  
• मानिसको रगत नुनिलो र मासु कमलो हुनाले मान्छेलाई एकपटक आक्रमण गरेपछि बाघ फेरि पल्कने सम्भावना हुन्छ । यसलाई बाघ नरभंक्षी हुनुको एउटा कारणको रुपमा मान्न सकिन्छ ।      
• बाघबाट मान्छेमाथि भएका आक्रमणमध्ये अधिकांश पछाडिबाट हुने गरेका छन् ।       
• बाघ संकटमा पर्नुमा बासस्थान विनाश ,चोरी सिकार र अंग प्रत्यंगको व्यापार नै प्रमुख कारण हो ।

Photo © WWF

( यो लेख साउन १५ गतेको गोल्डेन न्यूज राष्ट्रिय दैनीक मा पनि प्रकाशीत  छ ।)